2. ფრიქსეს მითი

Ancient roman fresco found in Pompeii, now in the Archaeological Museum in Naples

არგონავტების ექსპედიცია, როგორც ანტიკური წყაროებიდან არის ცნობილი, იყო ფრიქსეს მითის გაგრძელება, რომლის მოკლე შინაარსი ასეთია: ფრიქსე იყო “ორქომენის მეფის - ათამანტისა და ღრუბელთა ქალღმერთის - ნეფელეს ვაჟი, ჰელეს ძმა. როცა ათამანტმა მოკვდავი ინო შეირთო, ნეფელე გაუჩინარდა, მაგრამ შვილები არ დავიწყებია. ინომ კი, ცხადია, გერები თავიდანვე შეიძულა და მზაკვრულ ვარაუდებს იჭერდა, რომ დაეღუპა. ამ მიზნით ქალებს მოელაპარაკა, თესლი ჩუმად მოხალეს, არ გაღვივდა, ქვეყანას შიმშილი დაატყდა. ამბობენ, ნეფელემ დაწყევლა მოღალატე ქმრის სახლი და საბრძანებელი და გვალვა მოუვლინაო ორქომენს. ასე იყო თუ ისე, ინომ ამითაც ისარგებლა, მოსყიდული ორაკული დაიმოწმა, ქმარი დაარწმუნა, ზევსი ფრიქსეს შეწირვას მოითხოვსო. კიდეც მიიყვანეს საკურთხეველთან. ამ გადამწყვეტ დროს ნეფელემ შვილები იხსნა, ღრუბლებით შებურა, ოქროს საწმისიანი ვერძი მოუყვანა, - შეწევნა სთხოვა ჰერმესს, - და-ძმა ზედ შესვა და კოლხეთს გაისტუმრა. ღრუბლებში გაფრენილი ვერძიდან შეშინებული ჰელე გადმოვარდა და ჩავარდა ზღვაში, რასაც მისი სახელი ჰელეს ზღვა - ჰელესპონტი ეწოდა, ფრიქსე კი ჩავიდა კოლხეთში, სადაც ჰელიოსის ძემ აიეტმა სიყვარულით შეივრდომა და ღვიძლი ასული, მედეას და ქალკიოპე მიათხოვა, თვითონ ოქროს ვერძი ზევს ფიქსიოსს(ლტოლვილთა მფარველი ზევსის ეპითეტი**) შესწირა, როგორც თვით ვერძმა მოითხოვა, ხოლო საწმისი მისცა აიეტს, რომელმაც ის არესის წმინდა ჭალაში დაჰკიდა მუხაზე და მცველად დრაკონი მიუჩინა“*.

ფრიქსეს მითის ანალიზისას უნდა გავიხსენოთ ოქროს ვერძის მსგავსი დატვირთვის მქონე პერსონაჟები, რომლებიც სხვა ერების თქმულებებშიც გვხვდება, მაგალითად: ოქროს კვერცხის მდებელი ფრინველები, იქნება ეს ბატი, ქათამი თუ სხვა. მათი არსი ყველგან მსგავსია და არის სიმბოლო ბუნებისაგან ბოძებული დოვლათის მომცემი სისტემისა. ისევე, როგორც ოქროს ვერძის შემთხვევაში, მათგან მიღებული პროდუქტიც, ასევე სიმბოლურად, ოქროს სახით არის წარმოდგენილი:

ოქროს ვაშლის ხე à ოქროს ვაშლი  იგივეა, რაც  ოქროს ბატი à ოქროს კვერცხი  იგივეა, რაც

ოქროს ვერძი à ოქროს მატყლი

ნათელია, ისიც, რომ საკუთარ სამშობლოში შევიწროებული ელინი წარჩინებული გადადის მისთვის მისაღები პირობების მქონე ქვეყანაში და მიჰყავს „ოქროს ვერძიც“. კოლხეთში „ლტოლვილთა მფარველი ზევსის“ არსებობა ადასტურებს, რომ ფრიქსეს მაგალითი არ იყო რაღაც გამონაკლისი. ალბათ, მსგავსი შემთხვევები ხშირი იყო და აქედან გამომდინარე მოთხოვნილებამ მოიტანა ასეთი სალოცავის არსებობა. ცალსახად იკითხება, რომ კოლხეთი სამართლიანი და ტოლერანტული ქვეყანა იყო, სადაც თავშესაფარს და ბედნიერებას პოულობდნენ უსამართლობას გამოქცეული უცხოელები.

ასევე ცხადია, რომ ადამიანებთან ერთად ხდებოდა კაპიტალის, ცოდნისა და ტექნოლოგიების მიგრაციაც, ანუ მიმდინარეობდა დიალოგი ამ ორ ცივილიზაციას შორის. არგონავტების მითი სწორედ ამ პროცესის შემდგომი საფეხური იყო. მოვლენათა ამგვარი განვითარება და ანალიზი ნათელს ჰფენს იმას, რომ კოლხეთში უცხოელთათვისაც კი ცხოვრებისა და საქმიანობისათვის საუკეთესო პირობები იყო. ამიტომ, აქვე შევეცდებით, მოვახდინოთ ამ ორი დაპირისპირებული მხარის სახელმწიფო ინტერესების, წყობისა თუ მიზნების დახასიათება და შედარება.

* აკაკი გელოვანი, მითოლოგიური ლექსიკონი, გვ. 506.

** იქვე, გვ. 501.